O sangue indeleble de Vasco o Trobeiro e Beatriz de Andrade na daga asasina (José Fonte S.)

José Fonte Sardiña

Antes de que os irmandiños, comandados por Roi Xordo, tomasen en 1431 o Castelo de Andrade e apresasen alí á familia de Nuno Freire o Mao ―así e todo, poucos días despois do asalto, conseguiría liberalos e recuperar a fortaleza, coa axuda das tropas do rei Xoán II (1406-1454) e do arcebispo de Santiago de Compostela Lope de Mendoza (1400-1445)―, o terceiro señor de Pontedeume xa se fixera merecente do seu maldito alcume. Como di Cesar Vaamonde Lores, “for porque tanto poder o ensoberbecese e cegase, for pola súa natural condición, o caso é que Nuno Freire aparece xa nos primeiros anos do século XV como un dos señores máis déspotas de Galicia” (tomado e traducido de César Vaamonde Lores: ‘Nuño Freire de Andrade’, en “Almanaque Gallego”, Buenos Aires, 1916, p. 46) (Foto de Ángel Cendón do Castelo de Andrade).

Testemuña tamén a súa fereza, entre outras infames accións, a ameaza que seica o seu pai Pedro Fernández de Andrade, segundo señor de Pontedeume, lle dirixe ao cóengo de Santiago Xoán López de Vilouzás ―porque lle reclamaba para a Igrexa compostelá certos coutos e herdades―, pola que o advirte de que, se non desistía dos seus
propósitos, “faría al dicho su fijo Nuño Freire que le diese dos lanzadas por el vientre” (Ibidem) (Foto de Ángel Cendón do sartego de Nuno Freire de Andrade na igrexa do mosteiro de Santa María de Monfero).

Talvez un dos comportamentos máis crueis de Nuno Freire de Andrade foi o recollido nunha lenda acontecida no Torreón do palacio de Pontedeume que non fai máis que engadir outra páxina negra ―desta volta apócrifa― no xa tenebroso expediente do Mao. Hai quen pensa que este é o motivo polo que na súa sepultura, no altar maior da
igrexa do mosteiro de Santa María de Monfero, o lebreiro que se aloxa aos seus pés ten o rabo entre as pernas (Foto de Ángel Cendón do can que aparece no sartego do Mao).

Contan nos antigos dominios dos Andrade que, antes de que nacese Tareixa ―a filla do terceiro señor de Pontedeume asasinada por un xabaril na Ponte do Porco e logo vingada polo seu querido Roxín Roxal―, vivía don Nuno coa súa primeira filla Beatriz no palacio que seu tío e antagonista, Fernán Pérez de Andrade, alcumado o Bo ―así e todo, “levado polo espírito de contradición, hai quen pensa que o Bo non era mellor có Mao” (Ramiro Fonte: “Os meus ollos”, Vigo, 2003, p. 75―, levantara en Pontedeume, que tiña no Torreón un elemento importante da súa estrutura defensiva e unha privilexiada atalaia para vixiar o río, a ría e mais a vila (Foto de Concha Suárez a Paragüeira da ponte de pedra sobre o Eume desde o Torreón).

A fermosa Beatriz namorouse de Vasco o Trobeiro, que a facía devecer coas súas fermosas cantigas de amor entoadas ao compás do seu laúde, pero don Nuno aseguroulles que non consentiría ―para salvagardar a pureza e avoengo da súa descendencia― que o nobre sangue dos Andrade fose mesturado co dun plebeo trobador, así que lle prohibiu ao coitado do rapaz que se relacionase coa súa filla e, non contento con iso, confinou a Beatriz no Torreón do palacio de Pontedeume para que non puidese ver a Vasco (Foto de Aurora Lapique do Torreón dos Andrade).

Así e todo, un día que Nuno Freire de Andrade decidiu ir de caza a un bosque da súa propiedade que tiña en Cerdido e pasar esa noite no seu Castelo de Moeche, deixou a Beatriz nunha das celas do Torreón eumés e, sabedor desta nova, Vasco o Trobeiro, como o amor e a xuventude son inimigos da prudencia e das prohibicións, pensou en
achegarse onda súa amada cando don Nuno marchase e entoar ao pé da torre co seu inseparable laúde fermosas cantigas a ela dedicadas (Foto de Ramón Moeche do castelo que Nuno Freire tiña en Cerdido).

Meu dito, meu feito. Aquel día, xa contra a noitiña, cantoulle a vella cantiga de amor de Pay Gómez Charinho que lle aprendera seu pai, que tamén era trobador: “Senhor fremosa, por Nostro Senhor, / e por mesura e porque non á / en min se non mort’ (e cedo será), / e porque sõo vosso servidor, / e polo ben que nos quer’ outrossi, / ¡ay meu lume, doede-vus de mi!” (Cartel da curtametraxe “Doede-vus de mi”, inspirada na lenda e dirixida por Victoria Bellón; foi estreada na Casa da Cultura de Pontedeume o 25 de xuño de 2024).

Aínda ben non rematara esta primeira estrofa e sen tempo de que Beatriz o puidese agasallar tirándolle desde a xanela da torre a rosa vermella que tiña na man para el, apareceu por alí don Nuno, que acabara de cazar antes da hora prevista e decidira regresar ao palacio de Pontedeume (Miniatura de dous trobeiros cos seus laúdes nas
“Cantigas de Santa María”, mandadas facer polo rei Afonso X o Sabio, que fundou en 1270 a vila de Pontedeume).

Cando o Mao viu a Vasco roldar a súa filla, foi onda el e matouno coa súa daga. Beatriz, alarmada porque deixara de escoitar a voz do seu amado, asomouse á ventá que daba á ribeira, pero non conseguiu ver nada porque a fermosa lúa que alumaba ao seu trobeiro se agachara detrás dun nubeiro, talvez para non ter que contemplar aquela traxedia (Foto de Ángel Cendón do Torreón de noite).

Don Nuno mandou que dous paxes recollesen o corpo exánime do coitado Vasco o Trobeiro e subiu con eles á estancia da torre da homenaxe onde se atopaba Beatriz. A rapaza, inocente, antes de ver ao seu namorado morto, preguntoulle ao pai que como lle fora a cacería, e este, cunha retranca arrepiante, contoulle que cobrara unha peza ben cobizada (Foto de Carmen Rodríguez Pena do Torreón vixiando a ribeira).

Cando o seu pai lle mostrou o corpo morto do seu amado Vasco, ela rebentou a chorar e don Nuno, cego de ira por ver o amor que a súa filla, aínda coa rosa na man, sentía por un plebeo, cravoulle a mesma daga coa que executara ao rapaz e matouna tamén (O nobre escudo da liñaxe dos Andrade no Torreón).

O sangue dos dous namorados quedou mesturado na daga asasina e parricida e, por máis que o Mao o quixo limpar, asegura a lenda que non foi quen de o facer e ficou naquela arma letal para sempre indeleble.