As Fragas do Eume e unha acaída reflexión de Castelao sobre as árbores galegas

José Fonte Sardiña

Sentado ao pé da ventá da miña casa dos Tilos ―a urbanización onde vivo desde hai máis de trinta anos, xusto na fronteira entre os concellos de Teo e Santiago―, miro con certa carraxe os eucaliptos que me impiden hoxe ver, como quixera, o Pico Sacro ―cando cheguei aquí, non eran tan altos e podía contemplalo― e sinto saudade do meu Pontedeume natal, as súas Fragas e a miña xente, aos que levo tempo ser ver porque me ten atarefado e ancorado ao ordenador a interesantísima tradución que me encomendaron do catálogo da exposición “Hospitalitas. A Graza do Encontro” ―para min é un privilexio participar neste proxecto―, co gallo da XXVII edición de “Las Edades del Hombre”, que se mostrará en Santiago entre o 19 de xuño e o 9 de novembro, na cripta do Pórtico da Gloria e no mosteiro de San Martiño Pinario (Os eucaliptos que me impiden ver o Pico Sacro desde a miña casa e a fachada da igrexa do mosteiro de San Martiño Pinario, co santo compartindo a súa capa cun pobre, símbolo da hospitalidade xacobea).

Co desacougo, vén á miña memoria, ao rescate, a apracible imaxe do mosteiro de San Xoán de Caaveiro, chantado por uns eremitas a finais do século X en pleno corazón das Fragas do Eume ―o principal bosque atlántico de Europa, malia que a cobiza e o desatino fan que teña máis especies invasoras das desexadas―, que me recorda aquela lúcida, fermosa e acaída reflexión que realizara Castelao sobre as árbores da nosa terra no capítulo XXXII do Libro I de “Sempre en Galiza” (O mosteiro de Caaveiro nas Fragas do Eume).

“O albre é o símbolo do señorío espritual de Galiza. O albre é un engado dos ollos, pola súa fremosura; é unha ledicia dos ouvidos, porque nel cantan os paxaros; é un arrolador do esprito, porque nas súas ponlas conta contos o vento (Carballeira da Alameda de Santiago de Compostela, capital de Galicia).

O albre dános a froita, que é un manxar composto polo mesmo Creador, para regalía do noso paladar: o derradeiro ben que nos quedou do Paradiso perdido.
O albre pídelle auga ao ceo para que a terra teña sangue, vida, bonitura.
O albre dános a sombra fresca no vran e a quentura garimosa no inverno (Árbores caducifolias nas Fragas do Eume).

O albre dános as trabes, o sobrado e as portas da casa. Dános a cama, o almario das sabáns e a artesa do pan. Dános o berce, o báculo da vellez e a caixa para baixar á terra.
O albre dános o papel barato que nos trai a decotío as novas do que pasa no mundo.
Val máis unha Terra con albres nos montes que un Estado con ouro nos Bancos (Árbores caducifolias nas Fragas do Eume).

A calvicie dos montes galegos é unha terrible acusación contra o Estado unitario.
Os albres son as minas galegas que nós saberemos esplotar cando a nosa Terra sexa nosa.
A repoboación forestal será o patrimonio da nación galega e o mellor aforro da colectividade (Árbores á beira do río Eume).

Na nosa Terra dánse os mellores albres.
O día que seipamos o que val un albre, aquel día non teremos necesidade de emigrar” (Castelao: “Sempre en Galiza”, Libro I, capítulo XXXII, Buenos Aires, 1944, citado pola edición de Galaxia e La Voz de Galicia, Vigo, 2001, t. I, p. 194) (Árbores á beira do río Eume).

Cando sexan chegados os tempos nos que escoitemos a voz dos bardos das idades e sigamos os seus consellos, sen dúbida a nosa terra será mellor (A pega de Antonio Patiño, que “caza” de xeito incruento e inmortaliza os paxaros coa súa cámara de fotos).

O voo dunha pega que, alentada pola quentura da raiola da mañá, se pousa ―o paxaro non é parvo― a afiar o seu peteiro na póla dun carballo ―que reivindica os seus dereitos ancestrais ante unha morea de eucaliptos― racha de socato esta viaxe pola memoria e esperta en min un sorriso retranqueiro e tamén ―debo recoñecelo― algo nostálxico.