Un Feirón Medieval moi especial que non poidemos celebrar en Pontedeume

José Fonte Sardiña
Neste sinistro bisesto do coronavirus, o trinta de decembro, Pontedeume celebrará os venturosos sete séculos e medio pasados desde que Afonso X o Sabio (1252-1284), “pola graza de Deus rei de Castela, Toledo, León, Galicia, Sevilla,Córdoba, Murcia, Jaén e do Algarbe” (Tomado e traducido de Isidoro Millán González Pardo:  Toponimia del Concejo de Pontedeume y cartas reales de su puebla y alfoz, A Coruña, 1987, p. 190), mandara fundar ex novo a vila, por un privilexio asinado en Guadalajara, que respondía a unha petición realizada polos habitantes das terras de Pruzos e Bezoucos, entre outros os de Centroña, Boebre, Leiro, Carantoña, Doroña, Grandal, Paderne, Piñeiro, Laraxe, Franza, Maniños, Magalofes, Sillobre, Perlío…, “que recibían moitos males e moitas inxustizas por parte de cabaleiros, escudeiros e outros homes malfeitores que lles roubaban e lles tomaban o que era seu sen eles o consentiren, e que nos pediron que lles désemos un lugar, o que tivésemos por ben, para o poboar e que lles outorgásemos os nosos reguengos” (Idem, p. 191).

Este documento fundacional da vila fora confirmado por posteriores privilexios de
Fernando IV (1295-1312), do cinco de marzo de 1306, e Afonso XI (1312-1350), do vinte e catro de xullo de 1345, neto e bisneto, respectivamente, do rei Sabio. Malia que
Xoán II (1406-1454), o nove de maio de 1434, e Henrique IV (1454-1474), o dezasete
de marzo de 1464 ―este último documento, na imaxe, consérvase no Concello de
Pontedeume― confirmaron tamén o privilexio de 1270, a vila pasou a depender en
1371 directamente da Casa de Andrade por outro privilexio asinado en Burgos polo rei
Henrique II (1369-1379) en favor de Fernán Pérez de Andrade o Bo, o seu primeiro
señor.

Naquel privilexio de 1270, o rei Sabio dicíalles aos habitantes das terras de Pruzos e
Bezoucos que solicitaran a súa protección que por os compraceren e “para que a terra
estea mellor poboada e se impoña a xustiza nela dámoslles e outorgámoslles os nosos
reguengos e todos os nosos dereitos que temos e debemos ter nesta terra e nestas
freguesías antes ditas, e que os teñan libres de cargas por sempre xamais, agás o
padroado das nosas igrexas que retemos para nós, e que teñan a renda deles, a que nos adoitaban dar a nós ou ao rico home que tiña a terra no noso nome, e agás o portádego dos barcos e dos navíos que alí tomaren porto ou que alí viñeren pescar doutros lares, pero os seus poboadores puideren pescar libremente polo mar, que pesquen libremente sen outra carga, e que non dean o portádego nin dereitos ningúns do que pescaren cos seus navíos na vila nin no seu alfoz […]. De tal maneira que eles poboen o lugar que din Pontedeume e que fagan alí unha vila […]. E tamén lles outorgamos que fagan alí mercado cada mes e que todos aqueles que alí viñeren que veñan e volvan seguros así como a todos os outros mercados do noso reino. Tamén lles outorgamos o foro de Benavente para seren xulgados” (Idem, p. 191).

Na primeira fin de semana de xullo, Pontedeume viña celebrando, desde hai xa máis dunha década, o Feirón Medieval dos Andrade, no que se rememoraba a fundación da vila, a concesión do rei Henrique II o das Mercedes do señorío de Pontedeume a Fernán Pérez de Andrade o Bo, a revolta irmandiña de 1431 contra o terceiro señor da vila Nuno Freire de Andrade o Mao, acaudillada por Roi Xordo, a participación do noso oitavo señor, o conde Fernando de Andrade e Pérez das Mariñas na batalla de Seminara, que o fixo merecente do título de príncipe de Caserta e de incorporar as dezaoito bandeiras gañadas no combate ao seu escudo, e a súa reclamación, en 1520, diante do rei Carlos I de España, de voz e voto para Galicia nas Cortes Xerais, ou a fusión das Casas de Andrade e de Lemos na persoa de Pedro Ruiz de Castro e Andrade, en 1576, despois do pasamento do seu pai, o conde de Lemos, Fernando Ruiz de Castro Osorio e Portugal, cando os novos señores, en opinión de Couceiro Freijomil, lle negan os factores de prosperidade que os Andrade lle subministraban á vila e se limitan a vivir a conta dela, minguando así bastante a súa antiga sona e o seu esplendor (Foto de Carmen Rodríguez Pena).

Este ano tan especial, no que os eumeses celebraríamos os sete séculos e medio da
fundación da vila, a maldita pandemia non o permitiu.

Así e todo, seguiremos contando nas nosas casas as fermosas lendas medievais que
aprendemos de nenos, como a do anel que san Rosendo guindou ao río Eume e apareceu nas entrañas dun reo, a do neno que atoparon na capela de San Miguel de Breamo no Nadal de 1187, a que conta como foron salgadas as augas do Esteiro do Eume, a que fala da construción por Fernán Pérez de Andrade o Bo de sete pontes, sete igrexas, sete mosteiros e sete hospitais no Camiño Inglés, as dúas versións da construción da nosa ponte medieval que fixeron que os máis retranqueiros chamasen á nosa vila Ponte do Demo no canto de Pontedeume, a da serea das Mirandas, a do Castelo da Fame no que morreron de inanición Elvira e Mauro, a de Roxín Roxal ―na versión de Benito Vicetto aquel heroe eumés convértese en efémero rei de Galicia―, a de Roi o paxe parricida do castelo de Andrade, a de Vasco o Trobeiro, a do gaiteiro e os lobos nas Fragas do Eume ou as dos milagres de san Nicolás―na ilustración realizada por Siro―, que chegaron a nós, envoltas na néboa do tempo, transmitidas polos nosos devanceiros de xeración en xeración.